هر چند مجازات زندان از عهد كهن و باستان وجود داشته است، به دليل استفادة محدود و جزئي از آن نمي‌تواند در رديف مجازاتهاي شايع آن اعصار تلقي شود؛ اما زندان با گذشت زمان به تدريج بعنوان مجازات وارد زرادخانه‌ي كيفري شد. در ابتدا، جانشيني مجازات زندان، با وجود وضعيت نامناسب و رقت بار زندان، بجاي مجازاتهاي شديد بدني بسيار اميدوار كننده بود. ولي، به مرور اصلاح طلبان اجتماعي در جهت بهبود شرايط نامطلوب و وضعيت وخيم آن اقدام‌هاي مهمي انجام دادند(آشوری،1382،ص5).

امروزه مجازات حبس در اغلب کشورهای جهان، مثابه مجازات اصلی با هدف اصلاح و درمان و بازاجتماعی کردن، نسبت به بزهکاران اعمال می شود اما هم اکنون این مجازات اگر در موارد اندکی توانسته هدفهای اصلاحی و بازپذیری مجازات‌ها را برآورده نماید، ولی در اغلب موارد موفق نبوده است و خود جرم‌زا بوده و موجب تکرار جرم در سطح جامعه و خطرناک‌تر کردن مجرمان با  درجه جرم‌زایی بیشتر در جامعه شده است(گودرزی، 1382،ص112-108).

به دنبال شکست جرم شناسی اصلاح و درمان و جرم‌زا بودن زندان، هزینه های اقتصادی زیاد آن و تراکم جمعیت کیفری زندانیان و غیره زمینه هایی در جهت باز اندیشی مجازات حبس از سوی کشورهای مختلف و به دنبال آنها نهادهای بین المللی از قبیل سازمان ملل متحد (بعنوان مثال مقررات توکیو) و شورای اروپا انجام شده است که در مورد حبس سعی شده است از آن بعنوان آخرین حربه استفاده شود و نیز به تدریج جایگزین‌های آن توسعه یافتند(نجفی ابرندآبادی، 1384،ص4).

در این پایان نامه ابتدا به مفهوم و دلایل طرح جایگزین های حبس، مجازات حبس و عوامل ناکارآمدی آن، اهداف مجازات‌های جایگزین حبس و جایگاه آن در مقررات ایران و سازمان ملل متحد، و سپس ساز و کارهای اعمال مجازات‌های حبس، قواعد مشترک ناظر بر مجازات‌های جایگزین حبس در لایحه جدید قانون مجازات اسلامی می پردازیم.

فهرست مطالب

 چرایی مجازات های جایگزین حبس و ساز و کارهای آن   11
فصل اول : مفهوم و دلایل طرح جایگزین‌های حبس  12
مبحث اول : مجازات حبس و عوامل ناکارآمدی آن 12
گفتار اول : تعریف، اهداف و مزایای حبس  13
بند اول : تعریف مجازات حبس  13
الف- زندان در ادبیات فقهی و حقوقی  13
ب- تعریف زندان در آئین نامه سازمان‌ زندان ها  14
بند دوم : اهداف مجازات حبس  16
الف- پیشگیری عام  16
ب- پیشگیری خاص 17
بند سوم : مزایای مجازات حبس  17
الف- تنبیه و ارعاب مجرم  18
ب- صیانت از جامعه و جان مجرم  18
ج- امکان بهتر رعایت اصل تناسب  19
د- انسانی تر بودن در مقایسه با سایر مجازات ها  19
گفتار دوم : عوامل ناکارآمدی مجازات حبس 20
بند اول : ناکامی در دستیابی به اهداف21
بند دوم : جرم زا بودن محیط زندان22
بند سوم : تعارض با اصل شخصی بودن مجازات ها 24
بند چهارم : هزینه اقتصادی زندان 25
بند پنجم : تراکم جمعیت و کمبود فضای مناسب 25
بند ششم : اثر روانی نامطلوب زندان بر زندانی 27
بند هفتم : مشکلات بهداشتی موجود در زندان  27  
بند هشتم : از بین رفتن حس مسئولیت زندانی 28

مبحث دوم : مجازات های جایگزین حبس و دلایل گرایش به آن 28
گفتار اول : مفهوم مجازات های جایگزین حبس و جایگاه آن در مقررات ایران و سازمان ملل متحد 29
بند اول : مفهوم مجازات جایگزین حبس 29
الف- مفهوم عام 29
ب- مفهوم خاص 30
بند دوم : جایگاه مجازات های جایگزین حبس در مقررات ایران و سازمان ملل متحد 31
الف- در مقررات ایران  32
ب- در مقررات سازمان ملل متحد 33
گفتار دوم : دلایل گرایش به مجازات های جایگزین حبس 38
بند اول : کاهش جمعیت کیفری زندان و صرفه جویی هزینه ها 38
بند دوم : اصلاح و بازپروری اجتماعی مجرم 39
بند سوم : افزایش اعتماد عمومی نسبت به دستگاه عدالت کیفری 39
بند چهارم : جبران خسارت بزه‌دیده 40

فصل دوم : ساز و کارهای اعمال و اجرای مجازات های جایگزین حبس  42
مبحث اول : بسترهای(پیش شرط های) اعمال موثر مجازات های جایگزین حبس 42
گفتار اول : بسترهای تقنینی و اقتصادی 42
بند اول : بستر تقنینی 43
بند دوم : بستر اقتصادی 44
گفتار دوم : بستر های آموزشی و اجتماعی  44
بند اول : بستر آموزشی  45
بند دوم : بستر اجتماعی  46
مبحث دوم : قواعد مشترک ناظر بر مجازات های جایگزین حبس در لایحه 
جدید قانون مجازات اسلامی 47
گفتاراول : ویژگی های مشترک مجازات های جایگزین حبس 48
بند اول : تعیین و اجرای آن از سوی دادگاه 48
بند دوم : ضرورت گذشت شاکی خصوصی  49
بند سوم : ضرورت وجود جهات تخفیف  51
بند چهارم : رعایت اصل تناسب 53
بند پنجم : الزامی یا اختیاری بودن صدور آنها 54
الف- موارد الزامی بودن54
ب- موارد اختیاری بودن 54
بند ششم : امکان صدور دو نوع به طور همزمان 55
بند  هفتم : تکلیف دادگاه بر تعیین مدت مجازات حبس ضمن صدور حکم 56
بند هشتم : تصریح و تفهیم آثار تبعیت و تخلف از مفاد حکم به محکوم 58
بند نهم : امکان صدور همزمان مجازات های جایگزین با مجازات های  تتمیمی یا تبعی 59
گفتار دوم : موارد منع اعمال مجازات های جایگزین حبس و تغییر در آن 60
بند اول : موارد منع اعمال مجازات های جایگزین حبس  61
الف- ارتکاب جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی 62
ب- ارتکاب جرایم عمدی متعدد 64
ج- ارتکاب جرایم عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس و تخفیف آن به کمتر از یکسال 65
بند دوم : موجبات تغییر در مجازات های جایگزین حبس 66
الف- تخفیف و تبدیل 67
ب- تشدید 69
ج- توقف موقت  70
د- لغو مجازات های جایگزین حبس

منابع و مآخذ 
1- منابع فارسی  
الف – کتابها  
ب- مقالات و مجلات  
ج- پایان نامه  
د- تقریرات  
2- منابع لاتین  
الف- کتابها  
ب- قانون